Tło historyczne i praktyki zawodowe 

Idea zatrudnienia wspomaganego narodziła się w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie pod koniec lat 70. XX wieku jako odpowiedź na potrzebę stworzenia realnych możliwości zatrudnienia dla osób z niepełnosprawnością intelektualną. Podstawą nowego podejścia była metoda „nauki pracy w pracy”, rozwinięta przez amerykańskiego terapeutę Marka Golda w 1970 roku. Zakładała ona szkolenie osób w naturalnych warunkach zatrudnienia, zamiast w placówkach terapeutycznych czy zakładach pracy chronionej. Model ten miał przeciwdziałać marginalizacji i tworzyć warunki do pełnego uczestnictwa w rynku pracy.

Od lat 90tych koncepcja zatrudnienia wspomaganego zaczęła kłaść coraz większy nacisk na odpowiedzialność osoby z niepełnosprawnością za swoją pracę, a także na budowanie relacji partnerskich między tą osobą, jej pracodawcą i współpracownikami. Wsparcie trenera pracy w miejscu zatrudnienia stało się kluczowym elementem procesu, a sam model zaczęto postrzegać jako jedną z najbardziej skutecznych metod integracji społecznej i zawodowej.

Dynamiczny rozwój usług zatrudnienia wspomaganego przyczynił się do powstania międzynarodowych struktur wspierających ich upowszechnianie – między innymi Europejskiej Unii Zatrudnienia Wspomaganego (EUSE, dziś ASSE) czy Światowego Stowarzyszenia Zatrudnienia Wspomaganego (WASE). Pod koniec lat 80 tych model zyskał popularność także w Europie, gdzie zaczęto realizować pierwsze projekty pilotażowe, często współfinansowane ze środków publicznych i unijnych. Z czasem rozwinął się również poza Europą – między innymi w Australii, Nowej Zelandii, Hongkongu, Peru czy Zambii.

W Polsce początki zatrudnienia wspomaganego sięgają lat 2001–2002. We Wrocławiu, przy współpracy z amerykańskim miastem Charlotte, podjęto pierwsze działania przystosowujące amerykański model Job Coaching do polskich realiów prawnych i społeczno-ekonomicznych. Kolejne organizacje pozarządowe stopniowo rozwijały ten kierunek, a przełomowym momentem było uruchomienie w 2006 roku przez Polskie Stowarzyszenie na rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym programu opartego na irlandzkim modelu usługi w Centrach Doradztwa Zawodowego i Wspierania Osób Niepełnosprawnych Intelektualnie – Centrach DZWONI. To właśnie one znacząco przyczyniły się do upowszechnienia standardów zatrudnienia wspomaganego w Polsce, mimo licznych barier organizacyjnych i finansowych.

Po ponad dwudziestu latach wdrażania usług zatrudnienia wspomaganego w Polsce coraz bardziej widoczna staje się potrzeba włączenia ich do głównego nurtu polityki publicznej. Konieczne jest stworzenie ogólnokrajowej sieci agencji zatrudnienia wspomaganego, które zagwarantują osobom z niepełnosprawnościami realny dostęp do otwartego rynku pracy. Podstawę dla takich działań wyznaczają realizowane w latach 2025-2029 projekty „Standaryzacja zatrudnienia wspomaganego w Polsce” oraz „Testowanie wdrożenia usługi zatrudnienia wspomaganego”, mające na celu systemowe umocowanie i skalowanie sprawdzonych rozwiązań.

Polska Federacja Zatrudnienia Wspomaganego aktywnie czerpie z międzynarodowych doświadczeń, współpracując z organizacjami i instytucjami w Europie i na świecie, które od lat rozwijają i wdrażają usługi zatrudnienia wspomaganego zgodnie z najwyższymi standardami.

W ramach projektów partnerskich, wymiany dobrych praktyk oraz aktywnego udziału w międzynarodowych sieciach (m.in. Association of SupportedEmployment Europe (ASSE), PFZW:

  • monitoruje i analizuje sprawdzone modele usług funkcjonujących w innych krajach,
  • wdraża innowacyjne rozwiązania dostosowane do polskich realiów,
  • dzieli się polskimi doświadczeniami na forach międzynarodowych,
  • organizuje wizyty studyjne i staże zagraniczne dla trenerów pracy, specjalistów i organizacji członkowskich.

Dzięki tej współpracy wspieramy rozwój profesjonalnych, etycznych i skutecznych usług zatrudnienia wspomaganego w Polsce – opartych na solidnych, europejskich fundamentach.